Манай улс 2017 онд “Хог хаягдлын тухай хууль”-ийг боловсруулсан бөгөөд уг хуулиар аюултай хог хаягдалтай холбоотой үйл ажиллагааг зохицуулах хууль эрх зүйн орчин болон байгаль орчинд ээлтэй менежментийн системийг олон улсын түвшинд баримталж буй стратегит нийцүүлэн бий болгох нөхцөлийг бүрдүүлсэн юм. Тус хуулийн 4.1.2 –т тэсрэмтгий, шатамхай, урвалын идэвхтэй, исэлдүүлэгч, агаар болон устай харилцан үйлчилж хортой хий ялгаруулдаг, халдвартай, идэмхий, хүн амьтанд богино болон удаан хугацаанд хортой нөлөөлөл үзүүлдэг, байгаль орчинд хортой шинж чанартай, устгасны дараа аюултай шинж чанартай ялгарал үүсгэдэг хог хаягдлыг “аюултай хог хаягдал” гэж тодорхойлсон байдаг.
Монгол улсын хэмжээнд аюултай хог хаягдлын чиглэлээр дараах хууль, журмууд боловсруулагдан мөрдөгдөж байна. Үүнд:
- Хог хаягдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга /2017.05.12/
- “Аюултай хог хаягдлыг түр хадгалах, цуглуулах, тээвэрлэх, дахин боловсруулах, устгах болон бүртгэх, тайлагнах журам” /ЗГ-ын 2018 оны 116-р тогтоол/
- Аюултай хог хаягдлын жагсаалт /ЗГ-ын 2018 оны 116-р тогтоол/
- Аюултай хог хаягдлыг тээвэрлэх, цуглуулах, хадгалах, дахин боловсруулах, устгах, экспортлох үйл ажиллагаа эрхлэх аж ахуйн нэгж, байгууллагад зөвшөөрөл олгоход тавигдах шаардлага болон зөвшөөрөл олгох журам” /БОАЖ-ын сайдын 2018 оны А/18 дугаар тушаал/
Авто машин, техник, тоног төхөөрөмжөөс гарч буюу ажилласан хаягдал тос нь Засгийн газрын 2018 оны 116 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар батлагдсан Аюултай хог хаягдлын жагсаалтын Хаягдал тос ба шингэн түлш 13-р бүлгийн Гидравлик тосны хаягдал /13-01/ болон Хөдөлгүүр, хурдны хайрцагны болон тосолгооны тосны хаягдал /13 02/ дэд бүлэгт хамаарагдана.
Өнөөг хүртэл аюултай хог хаягдал нь ахуйн хог хаягдлын хамт хогийн хэсэгт эсвэл байгальд ил задгай хаягдаж, шингэн хог нь хүрээлэн буй орчныг бохирдуулж улмаар хүн амьтны эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж байна. Тэдгээрийн нэг хэсэг нь өдрөөс өдөрт тоо хэмжээ нь нэмэгдэж буй авто тээврийн хэрэгсэл, уул уурхайн хүнд машин механизмуудаас гарч буй хог хаягдлууд юм. 2018 онд улсын хэмжээнд 800 мянга гаруй автомашин тоологдсон бөгөөд эдгээр тээврийн хэрэгсэл жилд нэг удаа хөдөлгүүрын тос, шүүлтүүрээ, 2 жилд нэг удаа аккумлятороо сольдог гэвэл 1 жилд 8000 тн орчим ажилласан тос хаягдана.
Ажилласан тос нь машин техникт хэрэглэгдэх явцад хими, физик, механикийн олон удаагийн давтамжтай үйлчлэлд орж механик бохирдол, түлш шатахуун, исэлдэлтээс үүдсэн давирхайлаг нэгдлээр бохирдож техникийн шаардлага хангах чадвараа алддаг боловч түүний үндсэн найрлагын 80-90% огт өөрчлөлтөд өртөлгүй хадгалагдан үлддэг. Техникийн хаягдал тосны үндсэн бүрэлдэхүүнд суурь тос, нэмэлт бодис, металлын хаягдал, исэлдүүлэх бүтээгдэхүүн, нүүрстөрөгчийн хөө тортог ордог.
Техникийн хаягдал тос нь олон төрлийн хүнд металлын нэгдлүүд, ароматик нүүрс ус төрөгчийг агуулдаг маш аюултай бохирдуулагч бодис бөгөөд хорт хавдар үүсгэгчийн агууламжаар маш өндөрт тооцогддог. Энэхүү техникийн хаягдал тосноос үүдсэн хорт хаягдал дэлхий даяар жилд нийт 7 сая тонн бий болдог. Техникийн хаягдал тос буюу ажилласан масло асгарсан тохиолдолд байгаль орчин, хүн амьтныг хөрсөнд нэвчих, усанд урсаж орох, шатаасны дараа хүнд нэгдэлүүд агаарт дэгдэх замаар бохирдуулж, хордуулдаг. Жишээлбэл: 57 литр тос нь усанд урсаж орсноор 4046.8м2 талбайг бохирдуулдаг. Ундны усанд 0.0001 % нефтийн бүтээгдэхүүн байхад л амьд организмд аюултай байдаг бөгөөд 1 литр ажилласан тос нь 1 сая литр цэвэр ус, хөрсний ус, газрын гүний усыг бохирдуулдаг. Улмаар хөрсний бичил орчныг хордуулж 25 ба түүнээс дээш жил аливаа ургамал ургах боломжгүй болгож нөхөн сэргээгдэхэд хэдэн арав, зуун жил болгох уршигтай. Мөн түүнчлэн хөрсний бичил организмуудыг устгаж өвс ногоо ургах нөхцөлгүй болгодог.
